Νιώθω χαρούμενος.. αισθάνομαι λυπημένος.. φοβάμαι...

Tweet

Συναισθήματα... μιλάμε συνέχεια για αυτά, τα βιώνουμε, τα αιτιολογούμε, τα αναζητούμε στους γύρω μας. Τι είναι όμως τα συναισθήματα; Τα συναισθήματα είναι εσωτερικές,υποκειμενικές καταστάσεις, που συνοδεύονται από αλλαγές στο σώμα μας καθώς επίσης και από αλλαγές στις εκφράσεις του προσώπου μας. Κάποιες φορές φαίνεται να αναζωπυρώνονται χωρίς πρόθεση, ενώ άλλες φορές είναι αποκυήματα της σκέψης μας. Κάποιοι θεωρητικοί προτείνουν ως βασικές οικογένειες συναισθημάτων τις εξής οκτώ:

• Θυμός : λύσσα, οργή, πικρία, αγανάκτηση, απόγνωση κ.α.
• Θλίψη : λύπη, μελαγχολία, μοναξιά, απελπισία κ.α.
• Φόβος : άγχος, αναστάτωση, ανησυχία, νευρικότητα κ.α.
• Απόλαυση : ευτυχία, χαρά, ικανοποίηση, ηδονή, ανακούφιση κ.α.
• Αγάπη : αποδοχή, φιλικότητα, εμπιστοσύνη, έρωτας, αφοσίωση κ.α.
• Έκπληξη : σοκ, θαυμασμός, απορία, κατάπληξη
• Αποστροφή : απέχθεια, δυσφορία, περιφρόνηση, αηδία κ.α.
• Ντροπή : ενοχή, αμηχανία, ταπείνωση, τύψεις, συστολή κ.α

Ο παραπάνω κατάλογος δεν φαίνεται να λύνει τα προβλήματα σχετικά με την κατάταξη των συναισθημάτων, αφού ανακύπτουν ερωτήματα για παραλλαγές συναισθημάτων (ζήλια), για αρετές που γεννούν συναισθήματα (ελπίδα,πίστη) και για ελαττώματα που παράγουν συναισθήματα (απάθεια, αδιαφορία, πλήξη).

Το συναίσθημα χαρακτηρίζεται από τέσσερα επιμέρους στοιχεία :

1. Την υποκειμενική εμπειρία του συναισθήματος
2. Τις σωματικές αλλαγές. Όταν φοβόμαστε ανεβαίνουν οι καρδιακοί παλμοί, όταν θυμώνουμε επιταχύνεται η αναπνοή μας. Μια συναισθηματική διέγερση ενεργοποιεί το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (ΑΝΣ) που εμπλέκεται στις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα. Το ΑΝΣ έχει δυο υποσυστήματα,το συμπαθητικό σύστημα,που προετοιμάζει τον οργανισμό για δράση, και το παρασυμπαθητικό σύστημα, που αναλαμβάνει να επαναφέρει τον οργανισμό στην κανονική του κατάσταση. Έχει διαπιστωθεί δε, ότι η ένταση της υποκειμενικής εμπειρίας ενός συναισθήματος έχει σχέση με την ένταση της φυσιολογικής διέγερσης του ΑΝΣ.
   
3. Τις εκφράσεις του προσώπου. Οι μύες στο ανθρώπινο πρόσωπο μπορούν να παράξουν από 6000 έως 7000 διαφορετικές εκφράσεις ( Izard,1994). Πόσο δύσκολο είναι λοιπόν να αναγνωρίσουμε και να ερμηνεύσουμε τα συναισθήματα των ανθρώπων από τις εκφράσεις του προσώπου τους; Υπάρχει η υπόθεση ότι οι εκφράσεις αυτές είναι βιολογικά καθορισμένες και καθολικές. Έρευνες σε νεογέννητα αλλά και διαπολιτισμικές μελέτες ενισχύουν αυτήν την υπόθεση. Αν αναλογιστούμε ότι όλοι μας όταν είμαστε χαρούμενοι χαμογελάμε ενώ αν κάτι μας σοκάρει μένουμε ''με το στόμα ανοιχτό'', θα δούμε ότι όντως υπάρχει μια κοινή ''γλώσσα'' σε αυτό το επίπεδο.
   
4. Τις γνωστικές ερμηνείες των καταστάσεων που σχετίζονται με το συναίσθημα. Μπορεί οι εκφράσεις του προσώπου να είναι εγγενείς και καθολικές, ωστόσο η αιτία που προκαλεί ένα συναίσθημα είναι μια πολύπλοκη διαδικασία, που εμπλέκει τις νοητικές αναπαραστάσεις και τις προσωπικές θεωρίες του κάθε ατόμου. Μιλάμε, λοιπόν, για μια γνωστική εκτίμηση ενός ερεθίσματος ή μιας κατάστασης, που επηρεάζει και καθορίζει την συναισθηματική εμπειρία. Επιπλέον η γνωστική εκτίμηση έρχεται να διαφοροποιήσει τα συναισθήματα, δηλαδή να υποδείξει πότε πρέπει να νιώσουμε θυμό και πότε φόβο κλπ.  Πολλοί θεωρητικοί ασχολήθηκαν με τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην γνωστική εκτίμηση και τη διέγερση του ΑΝΣ στη βίωση του συναισθήματος. Ο W.James υποστήριξε ότι η σωματική αντίδραση προηγείται του συναισθήματος. Αν, δηλαδή, δούμε ένα λιοντάρι, θα τρέξουμε για να σωθούμε και αυτή μας η κίνηση θα μας δημιουργήσει τον φόβο. Ο Canon αντίθετα είπε πως τα συναισθήματα δεν εξαρτώνται απο τη σωματική μας διέγερση,αφού ένα ερέθισμα στέλνει σήματα συγχρόνως και στο ΑΝΣ και στον κροταφικό λοβό,όπου τα συναισθήματα γίνονται συνειδητά. Πιο σωστή θεωρία ωστόσο φαίνεται αυτή των δυο παραγόντων, που πρεσβεύει οτι η σωματική διέγερση και η γνωστική εκτίμηση εμπλέκονται στην εμπειρία των συναισθημάτων. Δηλαδή η σωματική διέγερση σε συνδυασμό με τη γνωστική ερμηνεία μιας κατάστασης δημιουργούν τα συναισθήματα. Αξιοσημείωτο πάντως είναι ότι αυτό που αναπτύσσεται σε κάθε άνθρωπο είναι οι προσωπικές πεποιθήσεις,οι ιδέες και οι θεωρίες που συνδέονται με τα συναισθήματα. Το συναίσθημα της χαράς για παράδειγμα είναι ίδιο και όταν είμαστε 5 χρονών και όταν είμαστε 60 χρονών, ο λόγος όμως που μας κάνει ευτυχισμένους διαφέρει.

Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφέρω και δυο άλλες έννοιες, τη διάθεση και τη ψυχοσύνθεση. Η διάθεση έχει μεγαλύτερη διάρκεια από το συναίσθημα. Η ψυχοσύνθεση είναι έμφυτη ροπή προς μια συγκεκριμένη διάθεση που κάνει τους ανθρώπους για παράδειγμα μελαγχολικούς ή πρόσχαρους.
Κάπου ανάμεσα στην ψυχοσύνθεση μας και στην διάθεση στην οποία ρέπουμε, υπάρχει η σκέψη μας, οι θεωρίες μας, οι πεποιθήσεις μας και οι ερμηνείες μας, τα οποία είναι εμπλουτισμένα απο την εμπειρία μας. Μπορούμε επομένως να επέμβουμε, να ελέγξουμε τις σκέψεις μας για να αλλάξουμε ένα συναίσθημα που δεν είναι ευεργετικό για εμάς ώστε να αλλάξει και η διάθεση μας.

Πηγές : Στέλλα Βοσνιάδου, Εισαγωγή στην Ψυχολογία, τομος Α΄, Gutenberg, 2001
            Daniel Goleman, Η Συναισθηματική Νοημοσύνη, Πεδίο, 2011